2. İndirilmesi
2. İndirilmesi
Madde 52 - Zarar gören, zararı doğuran fiile razı olmuş veya zararın doğmasında ya da artmasında etkili olmuş yahut tazminat yükümlüsünün durumunu ağırlaştırmış ise hâkim, tazminatı indirebilir veya tamamen kaldırabilir.
Zarara hafif kusuruyla sebep olan tazminat yükümlüsü, tazminatı ödediğinde yoksulluğa düşecek olur ve hakkaniyet de gerektirirse hâkim, tazminatı indirebilir.
I-) 818 Sayılı Borçlar Kanunu:
IV - Tazminatın tenkisi
Madde 44 - Mutazarrır olan taraf zarara razı olduğu yahut kendisinin fiili zararın ihdasına veya zararın tezayüdüne yardım ettiği ve zararı yapan şahsın hal ve mevkiini ağırlaştırdığı takdirde hâkim, zarar ve ziyan miktarını tenkis yahut zarar ve ziyan hükmünden sarfınazar edebilir.
Eğer zarar kasden veya ağır bir ihmal veya tedbirsizlikle yapılmamış olduğu ve tazmini de borçluyu müzayakaya maruz bıraktığı takdirde hâkim, hakkaniyete tevfikan zarar ve ziyanı tenkis edebilir.
II-) Madde Gerekçesi:
Madde 52 - 818 sayılı Borçlar Kanununun 44 üncü maddesini karşılamaktadır.
Tasarının iki fıkradan oluşan 52 nci maddesinde, tazminatın indirilmesi düzenlenmektedir.
818 sayılı Borçlar Kanununun 44 üncü maddesinin kenar başlığında kullanılan “IV. Tazminatın tenkisi” şeklindeki ibare, Tasarının 52 nci maddesinde, “2. İndirilmesi” şeklinde değiştirilmiştir.
818 sayılı Borçlar Kanununun 44 üncü maddesinin birinci fıkrasında kullanılan “zararı yapan şahsın” şeklindeki ibare yerine, Tasarıda “tazminat yükümlüsü” ibaresi kullanılmıştır.
818 sayılı Borçlar Kanununun 44 üncü maddesinin ikinci fıkrasında kullanılan “borçluyu müzayakaya maruz bıraktığı takdirde” şeklindeki ibare, Tasarının 52 nci maddesinin ikinci fıkrasında “tazminat yükümlüsü… yoksulluğa düşecek olur…ise” şeklinde değiştirilmiştir.
Metninde yapılan arılaştırma dışında, maddede 818 sayılı Borçlar Kanununa göre bir hüküm değişikliği yoktur.
III-) Adalet Komisyonu Açıklaması:
Tasarının 52 nci maddesi aynen kabul edilmiş ancak, madde hakkında aşağıdaki görüşler ifade edilmiştir.
Tasarının tazminatın indirilmesine ilişkin 52 nci maddesi gereğince, hafif kusurlu borçlusunu ekonomik darlığa düşürebileceği durumlarda, hakkaniyet onu gerektiriyorsa hâkim, tazminattan bir miktar indirebilecektir. Bir felâket telafi edilirken başka bir felâkete yol açılmamalıdır. Zarar görenin zarureti ile zarar verenin zarureti (darlığı) birleştiğinde hakkaniyet koşulu, indirimi önler. Ekonomik sıkıntıya (yoksullaşmaya) dayalı indirim hakkı, müteselsil borçlular yönünde, kişisel defi (savunma) oluşturabilir (Tasarı m. 163). 52 nci maddenin ikinci fıkrası dışında, çokluğu (miktarın yüksekliğini) esas alan bir başka indirim hâli özellikle bu bağlamda hakkaniyet sebebi ile indirim yoktur. Bu hükmün (m. 52/II), insan zararlarında da (m. 55/I) uygulanacağı tabiidir.
IV-) Kaynak İsviçre Borçlar Kanunu:
1-) OR:
IV. Herabsetzungsgründe
Art. 44
1 Hat der Geschädigte in die schädigende Handlung eingewilligt, oder haben Umstände, für die er einstehen muss, auf die Entstehung oder Verschlimmerung des Schadens eingewirkt oder die Stellung des Ersatzpflichtigen sonst erschwert, so kann der Richter die Ersatzpflicht ermässigen oder gänzlich von ihr entbinden.
2 Würde ein Ersatzpflichtiger, der den Schaden weder absichtlich noch grobfahrlässig verursacht hat, durch Leistung des Ersatzes in eine Notlage versetzt, so kann der Richter auch aus diesem Grunde die Ersatzpflicht ermässigen.
2-) CO:
IV. Réduction de l’indemnité
Art. 44
1 Le juge peut réduire les dommages-intérêts, ou même n’en point allouer, lorsque la partie lésée a consenti à la lésion ou lorsque des faits dont elle est responsable ont contribué à créer le dommage, à l’augmenter, ou qu’ils ont aggravé la situation du débiteur.
2 Lorsque le préjudice n’a été causé ni intentionnellement ni par l’effet d’une grave négligence ou imprudence, et que sa réparation exposerait le débiteur à la gêne, le juge peut équitablement réduire les dommages-intérêts.
V-) Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararları:
1-) YİBK, T: 31.03.1954, E: 17, K: 10 sayılı kararından:
İşçi Sigortaları Kurumunun 4772 sayılı kanunun 37 nci maddesi hükmüne göre iş veren veya iş kazasına sebep olan üçüncü şahıs aleyhine rücuan ikame eylediği tazminat dâvalarında, sigortalının müterafik kusuru sabit ise, hâkimin Borçlar Kanunun 44 üncü maddesi hükmünü tatbik ederek müddeabih tazminattan tenzilât yapabileceğine 31/3/1954 tarihinde ilk içtimada oybirliğiyle karar verildi. (RG. 15.07.1954; S: 8755).
2-) YİBK, T: 24.12.1973, E: 1973/4, K: 1973/6 sayılı kararından:
… Hukuk Genel Kurulu ile anılan Daire kararları arasındaki uyuşmazlık, 5953 sayılı Yasanın 14/2 nci maddesinin, Kamu hükmü olup olmadığı yönünde değildir. Uyuşmazlık, anılan Kanun hükmünün, Kamu hükmü olmasına rağmen, şartları gerçekleştiği takdirde Borçlar Kanununun 44 üncü maddesinin uygulanması olanağı olup olmadığı noktasında toplanmaktadır.
Gerçekten sözü edilen 14/2 nci madde bağlayıcı nitelikte ve Kamu düzenine ilişkin bir hükümdür. Bu niteliği ile anılan hükmün öngördüğü yüzde beş fazla ödeme parasının azaltılması veya kaldırılmasını hedef tutan sözleşmeler geçerli değildir. Geçersiz olan bu yoldaki hüküm yerine Kanun hükmü uygulanmalıdır. Bunun için, gazetecinin aylık ücretini vaktinde ödemeyen işveren kural olarak bu ücreti yüzde beş fazlası ile ödemek zorundadır.
Kanun koyucu, işverenin kusurlu olduğu ve gazetecinin de kendisine tanınan bu hakkı ileri sürerken sorumluluk bilinci içinde bulunduğu düşüncesiyle anılan Kamu hükmünü sevk etmiştir. Başka bir anlatım ile, gazetecinin aylık ücretini vaktinde ödememek suretiyle kusurlu olan işverenin bu eylemi yanında, gazetecinin anılan ücretin vaktinde ödenmemesinde veya vaktinde ödenmeyen ücretin ödeme süresinin uzamasında kasıtlı veya kasıtsız fakat kusurlu bir davranışı bulunmamalıdır. Ancak bu takdirde gerçekleşen yüzde beş fazla ödeme sonrası Kamu hükmü himayesinde sayılır ve bu paradan herhangi bir suretle indirim yapılamaz veya bu para kaldırılamaz. Aksi takdirde, gazeteci anılan Kamu hükmüne sığınamaz ve bu durumda hesap edilen yüzde beş fazla ödeme parasından indirim yapılması zorunluluğu doğar.
Bilindiği gibi 14/2 nci maddede yazılı yüzde beş fazla ödeme parası, geçecek her gün ile orantılı olarak artar ve kısa bir süre sonra büyük meblağlara varır. Madde hükmünün bu özelliği, gazeteciyi haksız menfaat sağlamak yoluna itebilir. Gazetecinin kendi kusuru nedeniyle sağladığı menfaatten yararlanması ise, hukukun temel ilkelerinden olan afaki iyi niyet kuralı ile bağdaşmaz. Bunun için aylık ücretin vaktinde verilmemesinde istenilen yüzde beş fazla ödeme parasının belirlenmesinde işverenin, gazetecinin kusur durumları göz önünde tutulmalıdır. Yapılan açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, böyle bir uygulamada ve gerçek tazminatın saptanmasında, Kamu hükmüne aykırılık bulunmamak gerekir.
Yalnız bu konuda Yasada açık bir hüküm yoktur. Buna rağmen şartların gerçekleşmesi durumunda, kıyas yolu ile Borçlar Yasasının 44 üncü maddesinin uygulama olanağı kabul edilmelidir. Çünkü Borçlar Yasasının 44 üncü maddesinin niteliği itibariyle geniş bir uygulama alanı vardır. Nitekim, haksız eylemlerde, akde aykırı eylemlerde uygulanan bu hükmün Yasadan doğan sorumluluklarda da uygulanacağı doktrinde kabul edilmiş bulunmaktadır.
Sonuç: Basın mesleğinde çalışanlar ile çalıştıranlar arasındaki ilişkiyi düzenleyen 5953 sayılı Yasanın 212 sayılı Yasa ile değiştirilen 14/2 nci maddesinin Kamu hükmü olmasına rağmen, bu maddede yazılı yüzde beş fazla ödeme parası sorumluluğunun belirlenmesinde ve şartların gerçekleşmesi durumunda kıyas yolu ile Borçlar Yasasının 44 üncü maddesinin uygulanması gerektiğine ilk görüşmede ve 24/12/1973 tarihinde Büyük Genel Kurula katılan üyelerin üçte ikiyi aşan çoğunluğu ile karar verildi. (RG. 15.02.1974; S: 14800).
Not: Kararda inceleme konusu yapılan 5953 sayılı Kanunun 212 sayılı Kanun ile değiştirilen 14. maddesinin 2. fıkrası şu şekilde kaleme alınmıştı: “Gazetecilere ücretlerini vaktinde ödemeyen işverenler, bu ücretleri, geçecek her gün için yüzde beş fazlasıyla ödemeye mecburdurlar.”
Bu hüküm Anayasa Mahkemesinin, T: 25.12.2019, E: 2019 / 108, K: 2019 / 101 sayılı kararı ile iptal edilmiştir (RG. 14.02.2020; S: 31039).
VI-) Yararlanılabilecek Monografiler:
Başak Baysal; Zarar Görenin Kusuru (Müterafik Kusur), İstanbul, 2012.
Pınar Altınok Ormancı; Zararı Azaltma Külfeti, İstanbul, 2016.